Dossier: roekeloos rijgedrag

Roekeloos rijgedrag leidt te vaak tot traumatische gebeurtenissen. Zo overleed op 10 maart 2019 de achtjarige Milan uit Houten tijdens een tragisch verkeersongeval. Zijn twee jaar oudere broertje liep een schedelbasisfractuur op en vocht dagenlang voor zijn leven. Uit onderzoek is gebleken dat de dader onder invloed van alcohol en met een snelheid van 127 km per uur over een kruispunt scheurde, waar 70 km per uur was toegestaan. Hij negeerde hierbij een rood verkeerslicht

Iemand die met alcohol op veel te hard door een woonwijk rijdt en daarbij alle verkeersregels aan zijn laars lapt, is in ieders ogen ontzettend roekeloos bezig. Zeker als daarbij slachtoffers vallen, is men het er al snel over eens dat er sprake is van roekeloos rijgedrag en dat daar een passende straf bij hoort. Toch ligt de juridische interpretatie van het begrip roekeloosheid net even anders.

‘Roekeloos’, betekenis en interpretatie

Stel, iemand rijdt met 150 km/uur over de snelweg en veroorzaakt een ongeluk. Is dat volgens jou roekeloos? Waarschijnlijk wel. Maar vindt een rechter dat ook? Die vraag is minder eenvoudig.

Volgens Van Dale betekent het woord ‘roekeloos’: in hoge mate onvoorzichtig. In de rechtspraktijk heerste er tot voor kort veel onduidelijkheid rondom het begrip; de rechter achtte roekeloosheid vrijwel nooit als bewezen. Dit zorgde voor veel leed en gebrek aan erkenning voor de slachtoffers en nabestaanden.

Fonds Slachtofferhulp zet zich ervoor in dat er nooit meer onduidelijkheid bestaat over de betekenis van het begrip roekeloosheid. En dat iemand die roekeloos rijgedrag laat zien door onaanvaardbare risico’s te nemen, altijd een passende straf krijgt.

Op ons verzoek is in de nieuwe wet het begrip ‘roekeloosheid’ duidelijker omschreven, aan de hand van verschillende gedragingen. Hiermee kan het interpretatieverschil worden verkleind en de mogelijkheid worden vergroot om roekeloze rijders te vervolgen.

Wat is roekeloos rijgedrag?

Iemand die onder invloed van alcohol en met een snelheid van 120 km per uur over een landweggetje scheurt, vertoont roekeloos rijgedrag. Maar ook een onervaren rijder die ervoor kiest te rijden zonder rijbewijs, maakt zich hier schuldig aan.

Iemand die roekeloos rijgedrag vertoont wordt ook wel een wegpiraat of snelheidsduivel genoemd. Of het nu individueel gebeurt of in een groep zoals met een straatrace, iedereen die roekeloos rijdt vormt altijd een potentieel gevaar voor anderen. Vaak zonder na te denken over mogelijke, onaanvaardbare gevolgen.

Met de nieuwe wet komt er hopelijk een einde aan de onduidelijkheid rondom het begrip ‘roekeloos rijgedrag’. Want verkeersslachtoffers en nabestaanden, maar ook de rest van onze samenleving, snapt niet waarom een dader wegkomt met een lichte straf nadat hij of zij zich ernstig heeft misdragen in het verkeer.

Denk bijvoorbeeld eens aan het verschrikkelijke verkeersdelict waarbij Fleur Balkestein in 2016 om het leven kwam. Een man reed, met zijn zoon in zijn kielzog, met meer dan 150 km per uur en onder invloed van veel te veel alcohol op haar in. In het hoger beroep, dat vorige maand diende, achtte het hof Arnhem/Leeuwarden roekeloosheid echter niet bewezen. Een schrijnende zaak die de vinger op de zere plek legt. Want als dat geen roekeloos rijgedrag was, wat is dat dan eigenlijk nog wel?

Waarom is roekeloos rijgedrag zo gevaarlijk?

De Nederlandse wegen behoren tot de veiligste van de wereld. Toch raken jaarlijks meer dan 430.000 personen betrokken bij een verkeersongeluk. In 2019 lag het aantal verkeersongelukken waarbij mensen ernstig gewond raakten op zo’n 21.400. Het aantal verkeersdoden lag in dat jaar op 661. Het aantal verkeersdoden dat werd veroorzaakt door alcohol, is sinds 2018 bijna verdubbeld.

Uiteraard is alcohol lang niet de enige vorm van roekeloos rijgedrag, maar het laat zien hoe snel men de gevaren van eigen keuzes onderschat.

Het ongevalsrisico van een automobilist is bij een alcoholpromillage van 0,5 ongeveer 1,4 keer hoger dan bij nuchter rijden. Bij een promillage van 1,0 is het risico bijna vier keer zo hoog, en bij een promillage van 1,5 meer dan twintig keer. Met het drinken van 5 glazen alcohol (voor een vrouw) tot 7 glazen (voor een man), heb je dus vier keer meer kans dat je een verkeersongeval veroorzaakt. Ook al voel je je alleen aangeschoten, deelnemen aan het verkeer is simpelweg niet meer veilig. Iemand die met te veel alcohol op de auto in stapt, of op een andere manier roekeloos rijgedrag vertoont, denkt meestal niet na over wat er kan gebeuren. Terwijl de gevolgen gigantisch veel impact kunnen hebben en zelfs tot de dood kunnen leiden. Dit raakt niet alleen de verkeersslachtoffers zelf, maar ook hun omgeving.

Behalve de lichamelijke impact, kan een verkeersongeval voor slachtoffers én omgeving leiden tot psychische klachten. In ons meerjarenonderzoek Victims in Modern Society staan sociale steun, erkenning, gebruik van professionele hulpverlening en psychische klachten na slachtofferschap centraal.

Hieronder een aantal resultaten uit 2018 die betrekking hebben op verkeersslachtoffers:

• 430.000 mensen (18+) waren slachtoffer van een verkeersongeval
• voor 350.000 mensen was dit de meest schokkende gebeurtenis van dat jaar
• voor 110.000 mensen was dit zeer stressvol
• 40% van de verkeersslachtoffers heeft lichamelijke problemen
• 12% heeft psychische problemen
• 15% problemen met werk
• 16% financiële problemen

Wat doet Fonds Slachtofferhulp tegen roekeloosheid?

Hoe kan het toch dat verkeershufters die alle regels aan hun laars lappen en daarbij ook nog slachtoffers maken, gewoon wegkomen met een relatief lage straf?
Samen met vele anderen stelden wij onszelf deze vraag. Want hoewel de strafmaat voor slachtoffers en nabestaanden nooit zaligmakend is, draagt het wel bij aan het gevoel van erkenning. En is het daarmee belangrijk voor de verwerking van wat hen is overkomen.

Fonds Slachtofferhulp werkte daarom de afgelopen drie jaar aan de totstandkoming van een wet die zowel de bewijslast als de strafmaat van roekeloosheid in het verkeer aanpakt. En met succes: per 1 januari 2020 is er een wetswijziging van kracht waarmee roekeloze rijders strenger kunnen worden gestraft. Met deze nieuwe wet is de juridische vertaling meer in lijn gekomen met wat wij als samenleving roekeloos vinden. Wegpiraten en veelplegers in het verkeer krijgen zo de straf die past bij wat zij hebben aangericht.

Ons jarenlange onderzoek naar de strafmaat in het verkeer en het zoeken van media-aandacht daarbij, heeft al eerder zijn vruchten afgeworpen. In juni 2019 bleek er een belangrijke kentering te hebben plaatsgevonden in de rechtbank.

Milan was 8 jaar toen er op 10 maart 2019 een man op hem inreed. Uit onderzoek bleek dat de dader onder invloed van alcohol en met een snelheid van 127 km per uur over een kruispunt scheurde, waar 70 km per uur was toegestaan. Hij negeerde hierbij een rood verkeerslicht. Niet alleen Milan was slachtoffer van deze roekeloze actie; zijn twee jaar oudere broertje Sven liep een schedelbasisfractuur op en vocht dagenlang voor zijn leven. Een tragische gebeurtenis die de familie altijd zal blijven achtervolgen.

Terwijl de dader in soortgelijke gevallen meestal slechts een lichte straf kreeg opgelegd, nam deze rechter de zwaarste vorm van schuld in het verkeer, roekeloosheid, aan. De dader kreeg vier jaar cel en een rijontzegging van vijf jaar opgelegd. Deze uitspraak, en het feit dat het wetsvoorstel ‘roekeloos rijgedrag’ door de Tweede Kamer is aangenomen, bleek het startpunt van een belangrijke ontwikkeling.

Hoewel dit goed nieuws is en de wetswijziging inmiddels van kracht is, stopt het werk van Fonds Slachtofferhulp hier niet. Op dit moment zijn de straffen voor ernstige verkeersdelicten nog steeds ver onder de maat. Zo blijkt ook uit ons onderzoek ‘strafmaat verkeer’ en uit verschillende recente uitspraken. De oorzaak ligt mede in het feit dat de zwaarste vorm van schuld ‘roekeloosheid’ slechts in zeer uitzonderlijke gevallen door de rechter wordt aangenomen. De juridische interpretatie van de term ‘roekeloosheid’ verschilt namelijk nog steeds wezenlijk van de maatschappelijke betekenis. Wanneer het nieuwe wetsvoorstel in werking treedt, kan dit interpretatieverschil worden verkleind. En kunnen roekeloze rijders een straf krijgen die beter tegemoet komt aan het rechtvaardigheidsgevoel van verkeersslachtoffers en nabestaanden.